Γλωσσάριο

Γενίτσαροι: (νέοι στρατιώτες) Ήταν επίλεκτα στρατιωτικά σώματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μπέης: Ανώτερος διοικητικός τίτλος στην Οθωμανική αυτοκρατορία (από τη λέξη μπέγι: ιθύνων νους, σε επέκταση ηγεμόνας, άρχοντας). Εξανδραποδισμός: Η μετατροπή κάποιου σε ανδράποδο, η πώληση ενός αιχμαλώτου ως δούλου.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Σερραίοι υπέμειναν πολλά βάσανα και διώξεις. Τα περιστατικά βίαιου εξισλαμισμού, διώξεων και βαριάς φορολογίας ήταν πολλά και συχνά. Πολλά ήταν και τα θύματα της απληστίας των κατώτερων και ανώτατων Τούρκων αξιωματικών ήταν πολλά. Το παιδομάζωμα των Σερρών (1637) θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα που έγιναν.
Παρόλα αυτά στην πόλη των Σερρών κατέφυγαν πολλές οικογένειες κλεφτών και αρματολών και καταδιωκόμενοι αγωνιστές των επαναστατικών κινημάτων διάφορων περιοχών της Ελλάδας, που ενδυνάμωσαν το ελληνικό στοιχείο της περιοχής (π.χ. Βλάχοι, Σαρακατσάνοι).
Οι Σερραίοι πήραν μέρος στην πρώτη επανάσταση κατά των Τούρκων, το 1571 μαζί με άλλες ελληνικές πόλεις. Η επανάσταση όμως απέτυχε και τα αποτελέσματά της ήταν καταστροφικά.
Παρά τους κινδύνους και τα βάσανά τους, από τον 16ο έως τον 17ο αιώνα, οι Σερραίοι, υπό τη διοίκηση του αυταρχικού αλλά ικανού Ισμαήλ Μπέη, πρόκοβαν ασχολούμενοι βασικά με τη γεωργία και το εμπόριο, που βρισκόταν σε μεγάλη ακμή μέχρι το 1830. Ταυτόχρονα όμως έβλεπαν με συμπάθεια όλα τα επαναστατικά κινήματα και προσεχτικά προετοιμάζονταν για την επανάσταση.
Ο Εμμανουήλ Παπ(π)άς, ο Μητροπολίτης Χρύσανθος, οι αδερφοί Αστέριος και Αθανάσιος Σκανδάλης και όλοι σχεδόν οι προύχοντες μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία και με επικεφαλής τον Μητροπολίτη προετοίμαζαν το λαό για την επανάσταση του Γένους.
Όταν το 1821 ξέσπασε η επανάσταση, στις 25 Μαρτίου, ο Εμμανουήλ Παπ(π)άς από το Άγιο Όρος και ο Νικόλαος Κασομούλης, κάλεσαν τους Σερραίους να ξεσηκωθούν. Στην πόλη των Σερρών ο Νικ. Κασομούλης με τους αγωνιστές του οχυρώθηκαν στο Μοναστήρι της Παναγίας της Λιόκαλης στη συνοικία Κατακονόζι. Το κίνημα όμως προδόθηκε. Ο Κασομούλης αναγκάστηκε με τους άντρες του να αποχωρήσει. Έτσι, για πολλούς και σημαντικούς λόγους, επανάσταση στην πόλη των Σερρών δεν εκδηλώθηκε. Μερικοί από τους λόγους αυτούς που έκαναν αδύνατη την έκρηξη της επανάστασης στην περιοχή μας, ήταν:
1. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη (Γρηγορίου Ε', 10 Απριλίου 1821) που προκάλεσε δικαιολογημένα δισταγμούς στον Μητροπολίτη και τους προύχοντες. Η αδράνειά τους οδήγησε και τους χωρικούς σε απραξία.
2. Η θέση της περιοχής, που βρισκόταν μακριά από τις άλλες επαναστατικές εστίες και τα κέντρα ανεφοδιασμού ενώ δεν προστατευόταν ούτε από τη θάλασσα.
3. Το γεγονός ότι στη Μακεδονία υπήρχαν ισχυρές τούρκικες δυνάμεις με πασάδες αδίστακτους, που κατέπνιγαν στο αίμα οποιαδήποτε κίνηση. Όπου είχε εκδηλωθεί επανάσταση, η τιμωρία ήταν σφαγές, ερήμωση, λεηλασίες περιουσιών, αρπαγή γυναικών και μεταφορά τους στα χαρέμια των πασάδων και εξανδραποδισμοί. Στις Σέρρες μάλιστα, οι Τούρκοι κάτοικοι ήταν πολύ καλά εξοπλισμένοι και ο Γιουσούφ Πασάς, που διαδέχθηκε τον Ισμαήλ μπέη, είχε πολυάριθμο στρατό από Τουρκαλβανούς.
Μετά το ξέσπασμα της επανάστασης, πολλοί Σερραίοι αγωνιστές, μη αντέχοντας να μείνουν άπραγοι, συνέχισαν τον αγώνα τους στην παλιά Ελλάδα.