Γλωσσάριο

Καπνομάγαζο: επιχείρηση, χώρος επεξεργασίας καπνού Εκκοκκιστήριο: επιχείρηση διαχωρισμού σπόρου βαμβακιού Κλωστοϋφαντουργία: βιομηχανία κλωστών, υφασμάτων Διαμετακομιστικό: ενδιάμεσο, κεντρικό Καραβάνι: ομάδα, μπουλούκι ταξιδιωτών Χερσαίες: στη γη, έδαφος, χώμα Εμποροπανήγυρη: συγκέντρωση, έκθεση και πώληση εμπορευμάτων Λιγνιτωρυχείο: ορυχείο κάρβουνου

H εύφορη πεδιάδα του Στρυμόνα ευνοούσε την καλλιέργεια πολλών αγροτικών προϊόντων, όπως σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, καλαμπόκι, αμπέλια (σταφύλι, κρασί, τσίπουρο), σουσάμι για την παραγωγή σουσαμόλαδου, όπιο για φαρμακευτική χρήση και οπωρολαχανικά. Ακόμη την ανάπτυξη της σηροτροφίας (μετάξι) καθώς και την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων (κρέας, μαλλί, δέρμα) και γαλακτοκομικών (γάλα, τυρί) από τα αιγοπρόβατα και τις αγελάδες που έβοσκαν στους απέραντους βοσκότοπους.
Κύρια προϊόντα που καλλιεργούσαν οι αγρότες, ήταν το βαμβάκι και ο καπνός, τα οποία ήταν και η αιτία της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης. Προκειμένου να τα επεξεργαστούν δημιουργήθηκαν μεγάλα καπνομάγαζα αλλά και εκκοκκιστήρια, εργαστήρια υφαντουργίας καθώς και βαφεία που απασχολούσαν πολλούς εργάτες. Για την προώθηση του εμπορίου όλων αυτών των προϊόντων είχαν την έδρα τους στην πόλη τόσο Προξενεία όσο και εμπορικές εταιρείες πολλών ευρωπαϊκών κρατών. Στα χέρια Ελλήνων ήταν επίσης η αγγειοπλαστική, η χαλκουργία, η κηροπλαστική καθώς και η εκμετάλλευση των μεταλλείων του Σιδηροκάστρου και της Βροντούς και των λιγνιτωρυχείων του Λαϊλιά.
Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε ο νομός μετά το 1864 όταν η ευρωπαϊκή κλωστοϋφαντουργία είχε μεγάλες ανάγκες βαμβακιού λόγω του εμφυλίου πολέμου στις Η.Π.Α. Έτσι η πόλη των Σερρών έγινε ένα μεγάλο Βαλκανικό διαμετακομιστικό εμπορικό κέντρο με μεγάλη οικονομική σημασία. Εισάγονταν από την Ευρώπη υφάσματα πολυτελείας, τσόχες, είδη ραπτικής, κοσμήματα και εξάγονταν μπάλες εκκοκκισμένου βαμβακιού και επεξεργασμένου καπνού σε φύλλα. Πολλοί Σερραίοι έμποροι όπως ο Εμμανουήλ Παπάς, οι αδελφοί Δούμπα και οι αδελφοί Δουδούμη είχαν την έδρα τους σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως στη Βιέννη και το Βουκουρέστι, για την άσκηση των εμπορικών δραστηριοτήτων τους.
Βασικό μέσο μεταφοράς των εμπορευμάτων ήταν τα καραβάνια με καμήλες και αλογόκαρα για χερσαίες μεταφορές ή προς τα λιμάνια της Αμφίπολης και της Θεσσαλονίκης για θαλάσσιες μεταφορές. Το 1872 ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με την Κωνσταντινούπολη συμπεριλαμβάνοντας την πόλη των Σερρών στη
χάραξή της.
Στην πόλη των Σερρών κάθε χρόνο γινόταν κάθε χρόνο η μεγάλη εμποροπανήγυρη με το όνομα Κερβάνι, που ήταν γνωστή σε όλα τα Βαλκάνια. Κατάλοιπο εκείνης της εποχής είναι οι σημερινές εμποροπανηγύρεις της Ηράκλειας και της Σκοτούσσας. Οι κάτοικοι ήταν κυρίως αγρότες και κτηνοτρόφοι στην επαρχία και τεχνίτες, εργάτες, βιοτέχνες και έμποροι στην πόλη και τις κωμοπόλεις των Σερρών.

*Ο Γ. Καφταντζής έγραψε γι' αυτή την πρώτη κατάληψη των Σερρών από τους Τούρκους, άποψη που αμφισβητείται από άλλους ιστορικούς που ισχυρίζονται ότι υπήρξε μόνο μία κατάληψη, το 1383

.