Η πόλη των Σερρών από τον 17ο ως τον 19ο αιώνα

«...η πόλη βρισκόταν ανάμεσα σε δύο ρέματα, από ανατολικά το ρέμα του Αχμέτ Πασά (ρεύμα Αγίων Αναργύρων) και από δυτικά τον χείμαρρο του Τσομλέκ Ντερέ. Το κάστρο που βρισκόταν στην Ακρόπολη ήταν ήδη κατεστραμμένο, όπως και τα τείχη του. Η πόλη προμηθευόταν το απαιτούμενο πόσιμο νερό από το ρέμα του Αχμέτ Πασά, το «κερμέμπεντ» (υδραγωγείο) και από τα «καϊνάρτζα» (δη μόσιες βρύσες). Στις όχθες των ρεμάτων και μες στην πόλη υπήρχαν πολλά πλατάνια... σε 15 λεπτά από τα περίχωρα της πόλης, υπήρχαν το «Χισάρ Αρ-κασί» (πίσω από το κάστρο), το «Μπεϊλί Γκιολγκέ» (κιόσκια) και το «Μπελεντιγιέ Μπαχτσεσί» (δημοτικός κήπος, στη σημερινή περιοχή του Τσέλιου), που ήταν εξοχικά μέρη... υπήρχαν 58 συνοικίες... οι μη μουσουλμάνοι έμεναν από παλιά μέσα στα τείχη του κάστρου, το οποίο είχε τότε 4 πύλες, ενώ οι μουσουλμανικές συνοικίες βρίσκονταν έξω από τα τείχη στο νότιο και νοτιοδυτικό μέρος της πόλης... υπήρχαν 4.416 σπίτια, 20 τζαμιά, 16 μικρά τεμένη, 21 εκκλησίες, 2 συναγωγές, 5 λουτρά, 2.000 καταστήματα και 17 χάνια... το παλαιότερο τζαμί ήταν το «Εσκί τζαμί», το οποίο είχε έναν πύργο με ρολόι... γύρω από τα τζαμιά και τα τεμένη υπήρχαν 11 μεν-τρεσέδες (μουσουλμανικά ιεροσπουδαστήρια) και μία βιβλιοθήκη... επιπλέον υπήρχαν 3 ιμαρέτια (πτωχοκομεία)... επίσης υπήρχαν 3 νοσοκομεία, εκ των οποίων το ένα ήταν στρατιωτικό, ένα μουσουλμανικό και ένα ελληνικό... το ελληνικό νοσοκομείο στην Ακρόπολη των Σερρών (σημερινό 3ο Γυμνάσιο), ιδρύθηκε το 1885, είχε 42 κλίνες... στην πόλη υπήρχαν επίσης από το 1882 ταχυδρομείο και τηλεγραφείο.,.υπήρχε εμπορικό δικαστήριο, μεικτό δικαστήριο (που αποτελούνταν από το πλημμελειοδικείο και το πρωτοδικείο) και εφετείο... επίσης φυλακή με δύο θαλάμους... το 1882 υπήρχε στις Σέρρες μια αστική σχολή, το 1886 ιδρύθηκε το Ελληνικό Γυμνάσιο και την ίδια χρονιά στον καζά των Σερρών υπήρχαν 97 προκαταρκτικά σχολεία και 4 αστικές σχολές... το 1892 λειτούργησε στην πόλη σχολή δημόσιας διοίκησης... υπήρχαν 25 φούρνοι και ένα βυρσοδεψείο... 25 νερόμυλοι και 5 βιοτεχνίες αλευριού (λειτουργούσαν με ατμομηχανές), 4 βιοτεχνίες βαμβακιού...»

Aydin Veli. Η., (2010), Το Σαντζάκι των Σερρών κατά τις Οθωμανικές επετηρίδες (1882-1907), Σερραϊκά Σύμμεικτα, Ε.Μ.Ε.Ι.Σ., Σέρρες, σελ.120-128.