Τοπική Ιστορία των Σερρών

Υστεροβυζαντινή περίοδος: Η περίοδος από την πτώση της Κων/πολης στους Φράγκους (1204) ως την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους (1453). Μεταβυζαντινή περίοδος: Αρχίζει με την άλωση της Πόλης και τελειώνει με την έναρξη της επανάστασης του 1821. Κτήτορας: Ήταν ο ιδρυτής, ο προστάτης, ο χορηγός ενός εκκλησιαστικού ιδρύματος (εκκλησίας, μονής). Αρχονταρίκι: Ο χώρος υποδοχής και φιλοξενίας των επισκεπτών του μοναστηριού.

Βορειοανατολικά της πόλης των Σερρών και σε απόσταση 12 χλμ., στο βάθος μιας ορεινής χαράδρας του Μενοικίου όρους, υψώνεται μεγαλόπρεπο το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Το μοναστήρι αναδείχθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά και πνευματικά κέντρα των Βαλκανίων κατά την Υστεροβυζαντινή και Μεταβυζαντινή Περίοδο.
Πρώτος κτήτορας της μονής ήταν ο Σερραίος ευγενής Ιωαννίκιος (1225-1300) ο οποίος αφού μόνασε πρώτα στο Άγιο Όρος, επέστρεψε στην πόλη των Σερρών για να μεγαλώσει τον ορφανό ανιψιό του Ιωακείμ και ίδρυσε το μοναστήρι το 1280 περίπου.
Ο δεύτερος κτήτορας της Μονής, ο Ιωακείμ, εξασφάλισε την εύνοια των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Ανδρόνικου Α' και Β' της Δυναστείας των Παλαιολόγων καθώς και του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν, εξασφαλίζοντας στη Μονή σπουδαία ευεργετήματα.
Η ευημερία της Μονής οφειλόταν στη βοήθεια που προσέφεραν σημαντικές προσωπικότητες της αυτοκρατορίας καθώς και της πόλης και της ευρύτερης περιοχής των Σερρών.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1383-1912), η Μονή διατήρησε τον πνευματικό της ρόλο παίρνοντας τον χαρακτηρισμό της «Μονής των γραμμάτων». Εκεί μόνασε και πέθανε ο πρώτος μετά την Άλωση Πατριάρχης Γεννάδιος Β' Σχολάριος, ο οποίος επέλεξε να μονάσει στη Μονή εντυπωσιασμένος από τον πλούτο της βιβλιοθήκης της. Ο τάφος του βρίσκεται μέσα στο καθολικό της Μονής, δίπλα στον τάφο του δεύτερου κτήτορα, Ιωακείμ.
Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 οι μοναχοί της Μονής πολέμησαν μαζί με τον Εμμανουήλ Παπά και βοήθησαν υλικά τον αγώνα.
Το 1917 και το 1941 ο βουλγάρικος στρατός άρπαξε μεταξύ άλλων τα πολύτιμα χειρόγραφα της Μονής, μεγάλος αριθμός των οποίων βρίσκεται μέχρι και σήμερα σε μουσεία της Βουλγαρίας.
Σημαντικό κτίριο που δεσπόζει στο μοναστήρι, είναι το κτίριο της Σχολής που φιλοξένησε το Αρχονταρίκι και στη συνέχεια το Ελληνικό Σχολείο και την Ιερατική Σχολή της Μονής. Επίσης ο τριώροφος Πύργος, σημαντικό αμυντικό στοιχείο της Μονής, που μετατράπηκε αργότερα σε βιβλιοθήκη και η Φιάλη που χρησιμοποιείται για τον καθαγιασμό των υδάτων τα Θεοφάνεια και την ημέρα της ετήσιας πανήγυρης της Μονής, στις 29 Αυγούστου.