Τοπική Ιστορία των Σερρών

Γλωσσάριο

Φιρμάνι: σουλτανικό διάταγμα Κριμαϊκός πόλεμος: (1853-1856) Έγινε με αντιπάλους τη Ρωσία από τη μια και την Οθωμανική αυτοκρατορία από την άλλη, την οποία υποστήριζαν Άγγλοι, Γάλλοι και Πεδεμόντιοι (Σαρδηνία). Έληξε με ήττα της Ρωσίας. Υπήκοος: πολίτης Απόσχιση: σχίσμα, διαχωρισμός Βουλγαρική Εξαρχία: Βουλγαρική εκκλησία Αλληλοδιδακτική: μέθοδος διδασκαλίας μαθητή από μαθητή Διδασκαλείο: σχολή εκπαίδευσης δασκάλων

Στην περιοχή μας, όπως και σε όλη την σκλαβωμένη Ελλάδα, το ρόλο του δασκάλου, του σχολείου και των βιβλίων έπαιξαν αρχικά ο παπάς, η Εκκλησία και τα εκκλησιαστικά βιβλία. Με αυτό τον τρόπο από τον 17ο αιώνα προσφέρθηκαν στους Σερραίους μαθητές υποτυπώδεις εκπαιδευτικές γνώσεις ανάγνωσης και γραφής. Τον 18ο αιώνα δημιουργήθηκαν τα πρώτα οργανωμένα εκπαιδευτήρια από τη Μητρόπολη Σερρών. Η ακμή της εκπαιδευτικής οργάνωσης ήρθε τον 19ο αιώνα και ιδιαίτερα μετά το 1870 με τη βοήθεια του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης και της ελεύθερης Ελλάδας. Αυτό έγινε κατορθωτό μετά την υποχρέωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τις Δυτικές Δυνάμεις (ύστερα από τον Κριμαϊκό πόλεμο), να παραχωρήσει προνόμια στους υπηκόους της με δύο φιρμάνια: το φιρμάνι Χάτι Σερίφ το 1839 και το φιρμάνι Χάτι Χουμαγιούν το 1856.
Τον Φεβρουάριο του 1870 οι Οθωμανοί αναγνώρισαν τη Βουλγαρική Εξαρχία. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον όλων των βαλκανικών λαών για τον έλεγχο της Μακεδονίας. Ταυτόχρονα με ευθύνη της τοπικής Εκκλησίας ιδρύθηκαν Ελληνικά σχολεία όλων των βαθμίδων στην πόλη και στην περιφέρεια. Ιδρύθηκαν αρχικά το Ελληνικό Σχολείο (το 1735 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Γαβριήλ), η Αλληλοδιδακτική Σχολή (το 1834 με τη συνδρομή του -από Σερρών- Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Φουρ-τουνιάδη) και στη συνέχεια το Παρθεναγωγείο (1853), το Ημιγυμνάσιο, το Γυμνάσιο, η Αστική Σχολή, η Δημοτική Σχολή και κεντρικό Νηπιαγωγείο. Όλα αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στηρίχθηκαν και οργανώθηκαν οικονομικά και διοικητικά με τη βοήθεια εμπόρων και ανθρώπων με πατριωτικά και εθνικά αισθήματα, αλλά και γνώση της δύναμης της μόρφωσης.
Ιδιαίτερη ήταν η συνεισφορά του «Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου», που συστήθηκε το 1870 από Σερραίους επιστήμονες, κληρικούς, λογίους και εμπόρους, με κύριο σκοπό τη διάδοση της ελληνικής Παιδείας. Ο Σύλλογος αυτός ίδρυσε το 1871 το Διδασκαλείο Αρρένων Σερρών και με τη βοήθεια και τη συνεργασία των ελληνικών τοπικών και εκκλησιαστικών αρχών, κατάφερε να ιδρύσει πολλά σχολεία στην πόλη αλλά και σε πολλά χωριά. Οργάνωσε συνέδρια, απένειμε υποτροφίες, ίδρυσε Διδασκαλείο δασκάλων, τυπογραφείο, βιβλιοθήκη, θέατρο και οικοτροφείο.
Το 1872 ιδρύθηκε το Μακεδονικό Διδασκαλείο Σερρών και την ίδια εποχή το ιδιωτικό σχολείο του Δημήτριου Μαρούλη. Σημαντικοί δάσκαλοι της εποχής με καινοτόμες παιδαγωγικές ιδέες ήταν οι Δ. Μαρούλης, Ι. Δέλλιος, Α. Φυλακτός, Ε. Φωτιάδης, Θ. Δούμπας, Ι. Πανταζίδης, Ι. Καλοστύπης, Π. Παπαγεωργίου, Ι. Τσικόπουλος, Ε. Στράτης, Λ. Παπαπαύλου και άλλοι επώνυμοι και ανώνυμοι που δίδαξαν στα σχολεία συμβάλλοντας στην πνευματική και μορφωτική εξύψωση των Σερρών. Πολλοί μαθητές διέπρεψαν στη συνέχεια ως λαμπροί επιστήμονες, ιεράρχες, πολιτικοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί και παιδαγωγοί. Στα σερραϊκά σχολεία, εφαρμόστηκε νωρίτερα απ' όλη την Ελλάδα το εξατάξιο σχολείο, η κατάργηση της αλληλοδιδακτικής μεθόδου διδασκαλίας και υπήρχε οργανωμένη προσχολική εκπαίδευση και μεικτές (ως προς το φύλο) σχολές δασκάλων.
Λειτούργησαν επίσης στην πόλη των Σερρών σχολεία τουρκικά, βουλγαρικά, εβραϊκό, ρουμανικό και σερβικό, τα οποία κάλυπταν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών αντίστοιχης καταγωγής ή δημιουργήθηκαν για προσηλυτισμό και προπαγάνδα.